Bốn kiểu lãnh đạo dựa trên năng lực tự nhận thức của nhà lãnh đạo

Hai loại hình tự nhận thức

Khi tìm hiểu về lãnh đạo, bạn có thể thường xuyên bắt gặp quan điểm rằng sự tự nhận thức của nhà lãnh đạo đóng vai trò quan trọng.

Nhưng bạn có biết rằng tự nhận thức cũng có hai loại khác nhau không?

Nhà tâm lý học tổ chức Tasha Eurich đã giới thiệu một nghiên cứu về tự nhận thức trên Harvard Business Review. Theo bài nghiên cứu này, tự nhận thức được chia thành hai loại chính: tự nhận thức nội tại (internal self-awareness) và tự nhận thức ngoại tại (external self-awareness).

• Tự nhận thức nội tại đề cập đến mức độ mà một nhà lãnh đạo hiểu rõ về bản thân mình—bao gồm cảm xúc, hành vi, giá trị cá nhân và cách những yếu tố này ảnh hưởng đến người khác.

• Tự nhận thức ngoại tại liên quan đến khả năng nhận biết người khác nhìn nhận mình như thế nào. Điều này có nghĩa là một nhà lãnh đạo có thể hiểu chính xác cách họ được đánh giá bởi cấp dưới, đồng nghiệp hoặc cấp trên.

Nói cách khác, tự nhận thức bao gồm cả cách tôi nhìn nhận bản thân và cách người khác nhìn nhận tôi.

Thoạt nhìn, bạn có thể nghĩ rằng "Nếu một loại tự nhận thức cao, thì loại còn lại cũng sẽ cao". Tuy nhiên, theo nghiên cứu của tác giả, hai loại tự nhận thức này hoạt động độc lập với nhau.

Điều đó có nghĩa là một nhà lãnh đạo có thể hiểu rõ về bản thân mình nhưng không nhất thiết phải biết cách người khác nhìn nhận về họ. Ngược lại, một số nhà lãnh đạo có thể rất nhạy bén trong việc nắm bắt suy nghĩ của đồng nghiệp và cấp dưới, nhưng lại không thực sự hiểu sâu về bản thân.

Dựa trên sự phân loại này, tác giả đã giới thiệu bốn kiểu lãnh đạo dựa trên mức độ tự nhận thức nội tại và ngoại tại.

Các kiểu lãnh đạo dựa trên mức độ tự nhận thức và phong cách lãnh đạo của từng kiểu

Hãy cùng tìm hiểu bốn kiểu lãnh đạo được phân loại theo mức độ tự nhận thức nội tại và tự nhận thức ngoại tại!

1. Lãnh đạo tự phản chiếu (Self-Reflective Leader)

Những nhà lãnh đạo có tự nhận thức nội tại cao nhưng tự nhận thức ngoại tại thấp hiểu rõ về bản thân nhưng không biết rõ cách người khác nhìn nhận về mình.

Vì vậy, họ cần lắng nghe phản hồi từ những người xung quanh để hiểu được quan điểm của đồng nghiệp và cấp dưới. Trong trường hợp này, đánh giá từ đồng nghiệp hoặc phản hồi từ nhân viên cấp dưới có thể giúp họ cải thiện khả năng lãnh đạo.

2. Lãnh đạo thấu suốt (Aware Leader)

Những nhà lãnh đạo có cả tự nhận thức nội tại và tự nhận thức ngoại tại đều cao hiểu rõ về bản thân và cũng nhận thức tốt về cách người khác nhìn nhận mình.

Vì họ nắm rõ mong muốn của bản thân và kỳ vọng của người khác, họ thường có khả năng xây dựng mối quan hệ tốt với nhân viên và duy trì sự cân bằng trong quản lý. Do đó, những nhà lãnh đạo thuộc nhóm này thường phát huy tốt khả năng lãnh đạo của mình.

3. Lãnh đạo chiều lòng người khác (People-Pleasing Leader)

Những nhà lãnh đạo có tự nhận thức nội tại thấp nhưng tự nhận thức ngoại tại cao hiểu rất rõ cách người khác đánh giá mình nhưng lại không thực sự hiểu rõ về bản thân.

Họ quá tập trung vào kỳ vọng của người khác mà đôi khi bỏ qua những gì họ thực sự cần với tư cách là một nhà lãnh đạo. Trong trường hợp này, họ nên sử dụng các công cụ đánh giá tính cách hoặc bài kiểm tra hành vi để hiểu rõ hơn về bản thân và phát triển phong cách lãnh đạo phù hợp.

4. Lãnh đạo tìm tòi (Seeker Leader)

Những nhà lãnh đạo có cả tự nhận thức nội tại và tự nhận thức ngoại tại đều thấp vẫn đang trong giai đoạn tìm hiểu về chính mình và cách người khác nhìn nhận mình.

Vì chưa nắm rõ mong muốn của bản thân cũng như kỳ vọng của cấp dưới, họ có thể gặp khó khăn trong việc quản lý đội nhóm và ra quyết định, dẫn đến cảm giác bối rối hoặc thất vọng trong công việc.

Đối với nhóm này, bài kiểm tra tính cách và phản hồi từ đồng nghiệp hoặc nhân viên cấp dưới sẽ là công cụ hữu ích để giúp họ nâng cao cả hai loại tự nhận thức và cải thiện khả năng lãnh đạo.

Phương pháp hiệu quả để nâng cao nhận thức của nhà lãnh đạo

Như đã đề cập trước đó, làm thế nào để một nhà lãnh đạo có thể nâng cao cả tự nhận thức nội tại và tự nhận thức ngoại tại?

Nâng cao tự nhận thức ngoại tại thông qua đánh giá 360 độ

Cách hiệu quả để tăng cường tự nhận thức ngoại tại là thu thập phản hồi trung thực từ những người xung quanh—bao gồm đồng nghiệp, cấp dưới và cấp trên.

• Một số phương pháp có thể áp dụng là:

  • Đánh giá 360 độ (360-degree feedback)

  • Buổi hồi tưởng nhóm (group retrospectives)

  • Họp 1:1 giữa lãnh đạo và nhân viên

Mặc dù tầm quan trọng của phản hồi đã được nhấn mạnh nhiều lần, nhưng trên thực tế, càng lên vị trí cao, lãnh đạo càng khó nhận được phản hồi chân thực.

• Ngay cả khi tổ chức một buổi phản hồi, cấp dưới thường cảm thấy khó khăn khi nói lên ý kiến thật của mình.

• Ngoài ra, trong quá trình trao đổi phản hồi, có thể xảy ra những tình huống khó lường hoặc nhạy cảm, khiến cả hai bên ngần ngại chia sẻ thẳng thắn.

Do đó, doanh nghiệp cần tạo môi trường an toàn và cởi mở để phản hồi có thể diễn ra một cách hiệu quả.

Nâng cao tự nhận thức nội tại thông qua bài kiểm tra đánh giá lãnh đạo

Một phương pháp khác để tăng cường tự nhận thức nội tại là thực hiện các bài kiểm tra tâm lý dành cho lãnh đạo.

• Các bài kiểm tra này giúp lãnh đạo hiểu rõ hơn về xu hướng hành vi, giá trị và đặc điểm tính cách của mình.

• Một số công cụ đánh giá phổ biến trên thế giới là Hogan Assessment và Birkman Method, hỗ trợ chẩn đoán phong cách lãnh đạo và năng lực lãnh đạo.

📌 Hạn chế của bài kiểm tra dạng bảng câu hỏi:
Vì lãnh đạo tự trả lời dựa trên nhận thức chủ quan, kết quả có thể phản ánh hình ảnh mà họ nghĩ về bản thân hơn là hình ảnh thực tế của họ. Điều này có thể dẫn đến sự sai lệch trong đánh giá.

Đánh giá dựa trên dữ liệu hành vi để có kết quả khách quan hơn

Để khắc phục những hạn chế của bảng câu hỏi tự báo cáo, một phương pháp khác là đánh giá thông qua hành vi thực tế thay vì câu trả lời chủ quan.

• Phương pháp này ứng dụng khoa học hành vi, thu thập và phân tích dữ liệu từ hành vi thực tế của người tham gia.

• Vì dữ liệu phản ánh hành vi khách quan, lãnh đạo có thể hiểu rõ cả cách người khác nhìn nhận họ và những đặc điểm vô thức của bản thân mà họ chưa nhận ra.

• Ở nước ngoài, các bài kiểm tra dựa trên hành vi đã được ứng dụng rộng rãi, tuy nhiên tại Việt Nam, phương pháp này vẫn chưa phổ biến.

Bài kiểm tra lãnh đạo dạng trò chơi – Giải pháp nâng cao nhận thức khách quan cho lãnh đạo

IN8 đã nghiên cứu và phát triển một phương pháp giúp nâng cao tự nhận thức nội tại và ngoại tại của lãnh đạo theo cách khách quan và hiệu quả hơn.

• Không chỉ tập trung vào đánh giá cá nhân, mà còn giúp lãnh đạo nhận được phản hồi từ đội nhóm một cách tích cực và mang tính xây dựng.

• Kết quả là sự ra đời của các chương trình:

  • Bài kiểm tra điểm mạnh theo lĩnh vực (Domain Strengths Assessment)

  • Phân tích đội nhóm qua góc nhìn thể thao (Sports-Based Team Analysis)

  • Hướng dẫn sử dụng bản thân (User Manual for Myself)

Nâng cao tự nhận thức nội tại với bài kiểm tra lãnh đạo dựa trên khoa học hành vi

• Bài kiểm tra lãnh đạo của IN8 ứng dụng phương pháp đánh giá hành vi để giúp lãnh đạo hiểu rõ hơn về chính mình.

• Vì kết quả dựa trên dữ liệu hành vi thực tế, không bị ảnh hưởng bởi nhận thức chủ quan, lãnh đạo có thể nhìn thấy chính xác:

  • Mình thực sự là ai trong công việc?

  • Người khác nhìn nhận mình thế nào?

  • Những điểm cần chú ý để cải thiện khả năng lãnh đạo là gì?

Nhờ đó, họ có thể nâng cao tự nhận thức nội tại và phát triển phong cách lãnh đạo phù hợp.

Nâng cao tự nhận thức ngoại tại thông qua phân tích đội nhóm dưới góc nhìn thể thao

Sau khi hoàn thành đánh giá cá nhân, lãnh đạo sẽ tiếp tục xem xét kết quả đánh giá đội nhóm.

• Phân tích đội nhóm qua góc nhìn thể thao (Sports-Based Team Analysis) giúp lãnh đạo trực quan hóa đội nhóm như một đội bóng.

  • Đội của bạn đang sử dụng sơ đồ chiến thuật nào?

  • Bạn đóng vai trò gì trong đội? (Tiền đạo, tiền vệ, hậu vệ, thủ môn)

  • Các thành viên khác đang đảm nhận vai trò gì?

📌 Lợi ích của phương pháp này:

• Vì vai trò của từng thành viên trong đội nhóm được thể hiện rõ ràng, lãnh đạo có thể dễ dàng hiểu:

  • Cách đồng đội nhìn nhận họ

  • Mối quan hệ giữa các vị trí trong đội

  • Cách họ có thể điều chỉnh để tạo sự cân bằng trong nhóm

Bằng cách này, lãnh đạo không chỉ hiểu rõ về bản thân mà còn có cái nhìn tổng thể về đội nhóm, giúp nâng cao tự nhận thức ngoại tại và cải thiện khả năng lãnh đạo.

Nâng cao khả năng lãnh đạo một cách tự nhiên thông qua tự nhận thức và hiểu rõ đội nhóm

Trong các chương trình đào tạo sử dụng bài kiểm tra lãnh đạo của IN8, lãnh đạo và đội nhóm sẽ có cơ hội trao đổi phản hồi mà họ thường không nói ra trong công việc hàng ngày.

• Thông qua phân tích đội nhóm dưới góc nhìn thể thao, các thành viên có thể công nhận điểm mạnh của nhau, đồng thời thảo luận về vai trò và trách nhiệm cần thực hiện để giúp đội nhóm phát triển hơn.

• Quá trình này giúp cả lãnh đạo và nhân viên hiểu rõ kỳ vọng của nhau, từ đó tự nhận thức ngoại tại tăng lên một cách tự nhiên.

"Hướng dẫn sử dụng bản thân" – Bước xây dựng kế hoạch hành động cho đội nhóm

Sau quá trình trao đổi này, đội nhóm sẽ cùng nhau xây dựng một kế hoạch hành động cụ thể thông qua công cụ "Hướng dẫn sử dụng bản thân".

• Không chỉ lãnh đạo mà cả nhân viên cũng nâng cao tự nhận thức của mình.

• Khi thảo luận hoặc làm việc, mọi người có thể hiểu rõ:

  • Cách giao tiếp nào khiến họ cảm thấy thoải mái

  • Họ mong đợi điều gì từ đồng đội

  • Cách tốt nhất để đưa ra yêu cầu hoặc đề xuất với nhau

Khi mọi thành viên hiểu rõ về nhau hơn, đội nhóm sẽ tự nhiên sẵn sàng để hợp tác hiệu quả hơn.

Lãnh đạo không cần phải cố gắng quá nhiều – Khi sự thấu hiểu tạo nên khả năng lãnh đạo tự nhiên

Một nhà lãnh đạo hiểu rõ:
✅ Điểm mạnh của đội nhóm
✅ Những điều đội nhóm mong muốn và kỳ vọng
✅ Những khía cạnh cần cải thiện

sẽ không cần cố gắng ép buộc để thể hiện khả năng lãnh đạo, vì họ có thể hướng dẫn đội nhóm một cách tự nhiên.

Bài kiểm tra lãnh đạo của IN8 cung cấp cho lãnh đạo không chỉ kết quả phân tích đội nhóm mà còn các điểm quản lý cá nhân cho từng thành viên, giúp họ ứng dụng ngay vào thực tế.

Hơn nữa, "Hướng dẫn sử dụng bản thân" – kết quả chính của chương trình đào tạo – sẽ tiếp tục được sử dụng lâu dài để duy trì sự phát triển của đội nhóm.

Nếu bạn đang tìm kiếm một chương trình đào tạo lãnh đạo thực tế, giúp phát triển khả năng lãnh đạo và hợp tác một cách tự nhiên, hãy khám phá ngay bài kiểm tra lãnh đạo của IN8! 🚀

Nguồn: Eurich, T. (2018). What self-awareness really is (and how to cultivate it). Harvard Business Review, 4.