Cách làm việc thú vị hơn:Tâm lý học về khen thưởng & động lực để nâng cao hiệu suất

"Dạo này công việc của bạn thế nào?" Nếu ai đó hỏi bạn câu này, bạn sẽ trả lời ra sao? Nếu bạn là người phụ trách văn hóa tổ chức trong doanh nghiệp, có lẽ bạn cũng đã từng đặt câu hỏi này cho nhân viên của mình. Và chắc hẳn, câu trả lời sẽ rất đa dạng.

Có người thấy công việc nhàm chán, căng thẳng hoặc mệt mỏi. Nhưng cũng có người cảm thấy vui vẻ, hài lòng và tự hào về những gì mình đang làm.

Nếu bạn thuộc nhóm đầu tiên, có lẽ bạn sẽ thấy đôi chút bất công. Vì mỗi ngày bạn dành 8 tiếng, mỗi tuần 40 tiếng, mỗi năm lên tới 2.920 giờ cho một công việc mà bạn không hề yêu thích.

Nếu bạn từng nghĩ rằng “Công việc vốn là vậy thôi”, hoặc luôn cố gắng chịu đựng áp lực vì không còn cách nào khác, bài viết này sẽ hữu ích. Đặc biệt, nếu bạn là người đang tìm kiếm giải pháp để giúp nhân viên cảm thấy gắn kết hơn với công việc, đây có thể là một góc nhìn đáng tham khảo.

Các loại động lực trong công việc:
Động lực bên ngoài & Động lực bên trong

Tại sao chúng ta làm việc?

Có người làm việc để kiếm sống, để có thu nhập, để được công nhận, hoặc để theo đuổi lý tưởng của mình. Mỗi người đều có một lý do riêng. Và có lẽ, đâu đó vẫn có người nói rằng họ làm việc đơn giản vì thấy vui.

Nghe có vẻ khó tin, phải không? Nhiều người sẽ nghi ngờ: “Làm việc mà vui được sao?” Vậy điều gì khiến công việc trở nên thú vị? Hãy cùng khám phá bí mật đó.

Hãy tưởng tượng hai tình huống sau đây.

Trước tiên, hãy nghĩ đến những công việc bạn làm chỉ vì được giao hoặc vì phải làm. Sau đó, hãy nhớ lại một công việc bạn làm vì thực sự muốn làm. Nếu không có ví dụ nào từ công việc, bạn có thể nghĩ đến những hoạt động trong sở thích hay thời gian rảnh rỗi.

Hai tình huống này khác nhau thế nào? Bạn phản ứng ra sao khi kết quả không như mong đợi? Mức độ căng thẳng và trạng thái tâm lý của bạn có gì khác biệt?

Thông thường, trong trường hợp đầu tiên, chúng ta phải gắng chịu đựng nhiều hơn. Việc này tiêu tốn nhiều năng lượng tinh thần và dễ gây căng thẳng. Nếu kết quả không tốt, cảm giác thất vọng sẽ càng lớn vì công sức bỏ ra dường như trở nên vô ích. Ngược lại, khi làm những việc mình thích, chúng ta tập trung vào quá trình hơn là kết quả. Vì không cần gồng mình chịu đựng, chúng ta tiêu hao ít năng lượng hơn và dễ dàng hồi phục ngay cả khi kết quả không như mong đợi. Đôi khi, chỉ riêng trải nghiệm đó cũng đủ để mang lại năng lượng tích cực.

Sự khác biệt giữa hai tình huống này chính là động lực (motivation). Trong tâm lý học, động lực được chia thành động lực bên ngoài (extrinsic motivation) và động lực bên trong (intrinsic motivation).

Khi một hành động không phải là mục tiêu tự thân mà chỉ là phương tiện để đạt được thứ khác, động lực bên ngoài chi phối. Đây là trường hợp khi chúng ta làm việc để đáp ứng yêu cầu của ai đó, để đạt được sự ổn định, thành công hay bất kỳ phần thưởng nào. Ngược lại, nếu một hành động tự thân đã là mục tiêu, nó xuất phát từ động lực bên trong. Điều này có nghĩa là chúng ta hành động chỉ vì muốn làm điều đó, không phải để đạt được lợi ích nào khác hay tránh điều gì.

Những hoạt động mang lại niềm vui thường được thúc đẩy bởi động lực bên trong. Khi làm việc với động lực này, chúng ta có xu hướng chủ động và tự giác hơn mà không cần ai thúc ép. Chính vì thế, từ góc độ quản lý nhân sự, động lực bên trong là yếu tố quan trọng để nhân viên làm việc một cách tự nhiên và hiệu quả mà không cần sự can thiệp liên tục.

Hiểu lầm phổ biến:
Phần thưởng làm giảm đi sự hứng thú trong công việc?

Bạn đã từng nghe câu chuyện về những người bắt đầu một sở thích vì niềm vui, nhưng khi biến nó thành công việc có trả tiền, họ lại cảm thấy áp lực và mất đi hứng thú?

Trên thực tế, các nhà tâm lý học từng tin rằng khi có phần thưởng như tiền bạc, động lực nội tại của con người sẽ suy giảm. Điều này xuất phát từ đặc điểm của não bộ – chúng ta luôn cố gắng tìm lời giải thích cho mọi hành động.

Khi làm việc mà không có phần thưởng, chúng ta tự lý giải rằng mình làm việc vì thấy thú vị hoặc có ý nghĩa. Nhưng khi phần thưởng xuất hiện, nhận thức của chúng ta thay đổi. Não bộ có thể tự hỏi: "Mình làm việc này vì thích, hay chỉ vì tiền?" Điều này vô tình làm thay đổi cách chúng ta nhìn nhận công việc, biến động lực nội tại thành động lực bên ngoài.

Tuy nhiên, điều này đặt ra một câu hỏi lớn cho những ai cần quản lý động lực của bản thân hoặc của nhân viên trong tổ chức. Trên thực tế, không thể yêu cầu ai đó làm việc mà không có phần thưởng chỉ để nuôi dưỡng động lực nội tại.

Hơn nữa, nếu nghĩ sâu hơn, hầu hết mọi người đều làm việc để kiếm sống hoặc để đạt được một mục tiêu nào đó, tức là dựa trên động lực bên ngoài. Điều đó có nghĩa là không thể vận hành một tổ chức mà không có bất kỳ sự khuyến khích hay phần thưởng nào.

Có những trường hợp còn thú vị hơn. Bạn đã bao giờ bắt đầu một công việc chỉ vì phải làm, nhưng dần dần lại cảm thấy hứng thú với nó chưa? Có những lúc, dù không ai bắt buộc, bạn vẫn tự nguyện làm một việc vì bạn thực sự thích.

Ví dụ như tập thể dục – ban đầu có thể bạn miễn cưỡng, nhưng theo thời gian, bạn bắt đầu cảm thấy thích thú và duy trì nó một cách tự nhiên, mà không cần ai nhắc nhở.

Gần đây, cách nhìn nhận của các nhà tâm lý học về mối quan hệ giữa động lực nội tại và phần thưởng đã thay đổi. Một nghiên cứu từ hai nhà tâm lý học xã hội học nổi tiếng của Mỹ, Ayelet Fishbach và Kaitlin Woolley, đã tiết lộ một bí mật thú vị.

Trước đây, hầu hết các nghiên cứu đều tập trung vào việc so sánh tác động của có hoặc không có phần thưởng đối với động lực nội tại. Tuy nhiên, hai nhà khoa học này phát hiện ra rằng không phải có phần thưởng hay không quan trọng, mà là thời điểm nhận phần thưởng mới là yếu tố quyết định.

Có lẽ bạn đã đoán được kết luận rồi – phần thưởng không làm mất đi sự hứng thú với công việc. Trên thực tế, nó có thể khiến công việc trở nên thú vị hơn. Chỉ cần phần thưởng được đưa ra vào đúng thời điểm và theo cách phù hợp, nó không chỉ duy trì mà còn có thể tăng cường động lực nội tại.

Cách thưởng giúp tăng động lực và sự tập trung:
Phần thưởng nhanh chóng và tức thì

Cung cấp phần thưởng càng nhanh, động lực nội tại càng tăng.

Hãy cùng xem một thí nghiệm được thực hiện trong nghiên cứu của hai nhà tâm lý học đã đề cập trước đó. Các nhà nghiên cứu mời người tham gia bằng cách trả phí tham gia thí nghiệm và chia họ thành ba nhóm. Nhiệm vụ của họ là tìm điểm khác nhau giữa hai bức tranh.

• Nhóm đầu tiên nhận được tiền thưởng ngay lập tức sau khi hoàn thành bài tập.

• Nhóm thứ hai nhận tiền thưởng tương tự, nhưng phải đợi một tháng sau mới nhận được.

• Nhóm thứ ba không được nhận thêm bất kỳ khoản thưởng nào.

Sau khi tất cả hoàn thành nhiệm vụ, các nhà nghiên cứu đặt cùng một câu hỏi cho cả ba nhóm:

“Thí nghiệm đã kết thúc. Nếu bạn muốn, bạn có thể tiếp tục tìm điểm khác nhau trong tranh, nhưng sẽ không có phần thưởng nào nữa. Bạn có muốn tiếp tục không?”

Kết quả ra sao?

Khoảng 84% số người nhận được phần thưởng ngay lập tức vẫn tiếp tục chơi dù không còn phần thưởng. Trong khi đó, chỉ 70% số người nhận thưởng sau một tháng quyết định tiếp tục.

Chỉ với một sự khác biệt đơn giản – thời điểm nhận thưởng – tỷ lệ những người sẵn sàng tiếp tục làm việc mà không có phần thưởng đã tăng thêm 14%.

Tại sao hiện tượng này xảy ra?

Câu trả lời đơn giản hơn bạn nghĩ: bộ não của chúng ta bị đánh lừa.

Khoảng thời gian giữa hành động và phần thưởng càng ngắn, não bộ càng khó phân biệt giữa hai yếu tố này. Nói cách khác, niềm vui từ phần thưởng bị nhầm lẫn với niềm vui từ chính nhiệm vụ.

Chính vì vậy, ngay cả khi không có phần thưởng nữa, chúng ta vẫn có xu hướng muốn tiếp tục thực

Ứng dụng động lực từ phần thưởng vào thực tế công việc

Vậy làm thế nào để áp dụng điều này vào thực tế công việc?

Hãy cùng khám phá cách đánh lừa bộ não bằng những thói quen mới để tăng động lực một cách hiệu quả.

Bắt đầu bằng cách tìm một phần thưởng ngay lập tức trong công việc của bạn.

Phần thưởng này không nhất thiết phải là tiền. Dĩ nhiên, phần thưởng càng lớn càng tốt, nhưng thực tế thì ngay cả những niềm vui nhỏ cũng có thể tạo ra hiệu quả. Đó có thể là vị ngọt của một món ăn vặt trong ngăn bàn, cảm giác hài lòng khi gạch bỏ một nhiệm vụ khỏi danh sách công việc, hay bất kỳ điều gì khiến bạn thấy vui ngay lập tức. Điều quan trọng là phần thưởng phải đến ngay sau khi hoàn thành nhiệm vụ.

Sau đó, hãy đặt ra một quy tắc đơn giản: hoàn thành công việc trước – nhận phần thưởng ngay lập tức. Phần thưởng càng nhanh, bộ não càng có khả năng nhầm lẫn giữa công việc và niềm vui từ phần thưởng, giúp bạn duy trì động lực nội tại một cách tự nhiên. Hãy lặp lại quy trình này. Ban đầu, bạn có thể ý thức rõ ràng rằng mình đang "tạo động lực" cho bản thân, nhưng theo thời gian, quá trình này sẽ trở nên tự nhiên và bạn sẽ kiểm soát động lực của mình tốt hơn.

Nếu bạn không thể tìm ra một phần thưởng phù hợp, hãy thử chuyển hướng sự chú ý. Khi bạn không muốn làm một công việc nào đó, hãy tập trung vào lợi ích ngay lập tức mà bạn có thể nhận được thay vì những lợi ích xa vời trong tương lai.

Ví dụ:

• Nếu bạn đang nghiên cứu tài liệu, hãy nghĩ đến việc kiến thức của bạn sẽ tăng lên ngay lập tức sau khi đọc xong.

• Nếu bạn đang gõ bàn phím, hãy chú ý đến cảm giác mượt mà khi gõ từng chữ.

• Hoàn thành công việc sẽ mang lại cảm giác thỏa mãn, nhẹ nhõm hoặc tự hào – hãy tưởng tượng khoảnh khắc đó trước khi bắt đầu.

Hãy suy nghĩ về công việc của bạn ngay lúc này. Lợi ích tức thời mà bạn có thể nhận được là gì? Hãy liệt kê và ghi nhớ chúng.

Bằng cách áp dụng những thói quen và quy tắc nhỏ này, bạn có thể biến công việc nhàm chán hoặc khó khăn thành một trải nghiệm thú vị hơn. Khi đó, ngay cả trong những khoảnh khắc mất động lực, bạn vẫn có thể tìm ra cách để duy trì sự tập trung và làm việc hiệu quả.

Nâng cao hiệu suất công việc bằng sự tập trung sâu

Hầu hết chúng ta coi công việc như một phương tiện.

Chúng ta làm việc để đạt được điều gì đó hoặc để duy trì cuộc sống hiện tại. Chính vì thế, công việc thường được xem là thứ phải chịu đựng hơn là tận hưởng. Nhưng thực tế, không ai muốn dành phần lớn thời gian trong đời chỉ để làm việc một cách vô nghĩa hoặc như một sự hy sinh đơn thuần. Bản chất con người luôn khao khát tìm thấy ý nghĩa, ngay cả trong những khoảnh khắc nhỏ nhất.

Dĩ nhiên, chỉ với một mẹo nhỏ, chúng ta không thể thay đổi cuộc sống ngay lập tức. Nhưng nếu biết cách điều chỉnh cách mình hoạt động, từng khoảnh khắc trong công việc, từng ngày làm việc sẽ trở nên dễ chịu và có ý nghĩa hơn. Vì vậy, hãy thử tạo ra một phần thưởng tức thì dành cho bản thân – càng nhiều và càng gần gũi càng tốt.

Khi động lực làm việc được quản lý tốt, mức độ tập trung sẽ tăng lên. Trên thực tế, nhiều nghiên cứu trong tâm lý học tổ chức đã chỉ ra rằng sự tập trung có mối liên hệ chặt chẽ với hiệu suất công việc. Ngay cả khi ban đầu bạn chỉ sử dụng chiến lược này để hoàn thành những công việc khó chịu, về lâu dài, nó cũng có thể giúp cải thiện kết quả làm việc của bạn.

Bạn không cần phải nghĩ đến những lợi ích xa vời trong tương lai. Hãy xem đây là một cách để kéo động lực nội tại lên và khiến công việc bớt nặng nề hơn. Ngay ngày hôm nay hoặc ngày mai, nếu bạn gặp một nhiệm vụ khó khăn, hãy thử áp dụng phương pháp này. Chắc chắn, theo cách này hay cách khác, nó sẽ giúp ích cho bạn.

Tóm tắt nội dung

💡 Mẹo dành cho HRD, người phụ trách nhân sự & văn hóa tổ chức

• Động lực nội tại có thể tác động tích cực đến mức độ tập trung và tính tự chủ của nhân viên.

• Để thúc đẩy điều này, hãy cung cấp phần thưởng càng nhanh càng tốt sau khi hoàn thành công việc.

• Phần thưởng không chỉ giới hạn ở tiền bạc mà có thể là sự công nhận, lời khen ngợi hoặc bất kỳ trải nghiệm tích cực nào.

• Ngoài việc đào tạo về cách nâng cao động lực nội tại, hãy sắp xếp những phần thưởng nhỏ trong môi trường làm việc để nhân viên dễ dàng tiếp cận.

• Lưu ý: Nếu thêm phần thưởng tiền bạc vào một công việc vốn không có trước đó, nhân viên có thể thay đổi cách nhìn nhận về công việc đó. Hãy xác định rõ mục đích của phần thưởng và tập trung vào trải nghiệm tích cực trong quá trình làm việc.

📌 Điểm thực hành để nâng cao động lực nội tại

✅ Liệt kê hai loại công việc: công việc bạn làm vì bắt buộc và công việc bạn làm vì thực sự muốn làm.
✅ Xác định những phần thưởng nhỏ trong môi trường làm việc giúp bạn cảm thấy vui vẻ và có động lực hơn.
✅ Ghi lại những lợi ích ngay lập tức mà bạn có thể nhận được khi hoàn thành công việc hiện tại.

📖 Tài liệu tham khảo

Woolley, K., & Fishbach, A. (2018). It’s about time: Earlier rewards increase intrinsic motivation. Journal of personality and social psychology, 114(6), 877.